Hüseyin Sadettin Arel’in Türk makam müziğinde çok seslilik anlayışı: “kemençe beşlemesi” örneği

Hüseyin Sadettin Arel (1880-1955)’in Türk Makam Müziği (TMM) çalgıları için bestelediği ikileme, üçleme, dörtleme1 gibi eserleri ve özellikle organolojik bir düşünce doğrultusunda ele aldığı kemençe beşlemesi projesi, Batıdaki “çok seslilik” “çalgılama” anlayışının TMM çalgılarıyla gerçekleştirilebileceğinin ifadesidir. Arel, bu fikri Batı müziğindeki; quartet, quintet yaylı çalgı topluluklarından almıştır. Bir yandan TMM’yi meşrulaştırmak amacı güden müziğinin ses sistemi üzerine inşa ettiği ‘ses’ ‘eğitim’ sunmakta aynı öykünmeyi çok sesli çalgısal eserleriyle de vermeye çalışmaktadır. müziği sesliliği arada kullandığı eserlerinde, bestecilere yeni anlayışı sunmayı hedefleyen yaşadığı dönemin müzik kültürel düşüncesini yansıtmaktadır. İki bölüme ayırabileceğimiz çalışmamızın birinci bölümünde, çalgılarının sosyal hayattaki öneminin yanı sıra, ‘kemençe beşlemesi’ projesinin tarihsel kaynaklar özeti verilmiş modernleşme projeye katkısına kısaca değinilmiştir. Çalışmanın metodolojisi sınırlılıkları ortaya konmuş kullanılan terimlerin nedenselliği açıklanmıştır. Bu çerçevede beşlemede karşımıza çıkan müzikal terimler, eserin formu, donanım anahtar kullanımları gösterilmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünde beşlemesindeki çalgılar, terimleri, ile seslilik analiz edilmiştir. Ayrıca beşlemesinde ney çalgısına yer verilmesi, Arel’in müziğini emsal alarak yaptığı proje doğrultusunda, formları üzerinden tartışılmıştır. Arel-Ezgi-Uzdilek (AEU) sisteminde sekizli içinde 24 perde olması aralıkların eşit olmaması sebebiyle, armonik analizinde akor tipleri tespit edilmiş analizler yöntem tonal armoni analizi kapsamında yapılmıştır. meyanda besteciliği beşlemesinin incelenmiş kendi sistemine uyan uymayan yapılar edilerek örneklerle eksende çalışmamız analizin ilk defa alınması açısından önem arz etmektedir.